دایکندی از روایت تا واقیعت ،بخش1-5

نویسنده: رجب علی صادقی

دایکندی از روایت تا واقیعت

بخش ا-5

نویسنده: رجب علی صادقی

ولایت تازه تاسیس دایکندی درمرکزکشور موقیعت دارد وبا ولایات بامیان غور عزنی ارزگان وهلمند پیوسته است  این ولایت دارای اب وهوای متنوع گرم وسرد وپستی های اندک وجلگه های سرسبزودرمجموع ولایتی کوهستانی است  دایکندی یکی از محروم ترین ودشوارگذارترین نقاط کشورمحسوب می شود ولی با وجود تمام مشکیلا ت نمی توان حتا یک مترجاده موترروواسفالت شده دران پیداکرد بعدازبه وجود آمدن ولایتی به نام دایکندی مردم این مرزبوم ارزوهای زیادی داشتند وکارهای مقدماتی بعداز به وجود امدن اداره موقت وانتقالی آغاز شده اند اما بعداز گذشت 11سال از حکومت موجود کارچندانی دراین قیسمت صورت نگرفته است بارهااززبان والی های که آمدند ورفتند شعاراز تغیرسیمای دایکندی شنیده شد ولی متسئفانه کمتر به این حرف عمل شد ودایکندی همان دایکندی 10سال پیش است

مردم این ولایت همواره از مشکیلات ناامنی وکمبود ونارسایی ها درعرصه های گوناگون چون تعلیم وتربیه نبود سرک های اسفالت با استندر نبود کلنیک صحی بند برق نبود تخم های اصلاح شده ی بذر ی برای دهاقین کمبود های درقیسمت زراعت ومالداری ونیز مشکیل اعتیاد وبیکاری شکایت دارند

1امنیت :

ولایت دایکندی تقریبا از دورهای موقت وانتقالی را بعدازامن ترین نقاط کشوربه حساب می رفت وبه استسنی ولسوالی های گیزاب وکجران تمام نقاط این ولایت از امنیت کامل برخوردار بودند ولی بربختانه دامنه امنی ها به ولایت دایکندی هم سرایت کرده واین ناامنی هادرحال گسترش اند ودربیشترساحات این ولایت افراد مسلح غیرمسول به نام طالب ونیروی محلی ومربوط فلان قوماندان به گشت وگذار پرداخته وبرای عامه مردم مشکیل خلق می کنند این افراد همچنین گاه گاهی با همدیگر درگیر شده برای مدت های طولانی به درگیری مسلحانه می پردازند که درصورت جلوگیری به موقع می تواند به یک مشکل کلان تبدیل شود که دراین صورت کنترول انها دشوار خواهد بود به طورکلی می توان دالایل این ناامنی ها از دونقطه نظر ویاازدوناحیه مورد برسی قرار داد

اول :

دامنه ای این تهدایدات وناامنی ازآن طرف مرزهای این ولایت ومشخصا از سرحدات ولایات هلمند وارزگان متوجه دایکندی بوده وهراز گاهی حمله های مستقیم ویا غیر مستقیم بالای ولسوالیهای دیکندی صورت میگردنقاطی که ازین طریق مورد تهدید قرار می گیرند ولسوا لی کجران وکیتی از طرف ولسوالی باغلان هلمند وولسوالی نیلی یعنی مرکزی دایکندی از طرف ولسوالی گیزاب ارزگان میباشد مردم ولسوالهای کیتی وکجران از طرف طالبان مسلح از ولسوالی های باغلان ومناطق همجوار تهدید می شوند وگاهی طالبان ولایت هلمند بالای ولسوالی کجران حمله می کند که ما تا حال شاهد چندین حمله بالای مرکزی ولسوالی کجران بوده ایم که دراخرین حمله افراد طالبان بالای مرکزولسوالی کجران 6تن از افراد پولیس به شهادت رسیدند این حمله با مداخله نیروهای خارجی مستقردرولسوالی کجران به پایان رسید وطالبان دوباره به موضع قبلی شان برگشتند جالب اینجا ست که نیروهای خارجی درولسوالی کجران برای خود قرارگاه درست می کند ولی طالبان درتمام ساحه مربوط ولسوالی باغلان آزادانه حکومت مکنند انها ازخود محکمه وولسوالی دارند وتمام ادارات شان ولسوالی را از تصرف  طالبان بیرون کند طالبان بعضی وقت هابه حمله های غیرمستقیم بالای مناطق از کجران متوسل می شود که یکی از این موارد منجر به ترورشهیدغلام سرور مستری شد شهید غلام سرور مستری یکی از متنفذین قومی ولسوالی کجران بود که وقتی که میخواست ازخانه اش به طرف ولسوالی بروددرپیش خانه اش همراه یک تن از معلمین مکتب مورد حمله بم دستی کنترول از را دور قرار گرفته وشهید شد درهمین زمینه گل احمد اتمر فرزند شهید مستری میگوید پدرش به تاریخ 13/11/1388صبح وقت که میخواست درجلسه قومی شرکت کند وتوسط بم جابجا شده درموترکه ازراه دور کنترول می شد شهید شده است

همین طور مردم نیلی مرکزدایکندی ومردم تمران هم مورد تهدید طالبان از ولسوالی گیزاب ارزگان قرار دارند این ولسوالی هم تا سال گذشته چند روزی درست طالبان قرار داشت که آخرین بار خود مردم گیزاب دست به قیام زده وطالبان را از منطقه شان دور کردند ولی درنتیجه ی کم توجهی دولت طالبان توانستند تا دوباره بعضی از قسمت های گیزاب را به دست گیرند وهراز گاهی راه دایکندراکه از مسیرارزگان به طرف قندهار می رود ناامن کنند

دوم دلیل ناامنی حضورافراد مسلح غیر مسول درساحات خود دایکندی است واین افراد مسلح هستند وبه نام فلان گروه وفلان قوماندان برای راشندگان بعضی ساحات دایکندی مشکل خلق می کند چنانچه چندی قبل درمنطقه تاخم جوی ولسوالی کیتی دراثر درگیری میان افراد مسلح دونفر رخمی شدند وتاهنوز نیز مشکیلات پابرجا مانده وحل نشدده وهرلحظه امکان شروع دوباره ی این درگیری وجود دارد به تاریخ اول اسد سال روان درگیری مشابهی درمنطقه ی چنگرقول ولسوالی کیتی رخ  داد که برای چندین روزمتوالی دوام کرد و4 نفر دراثر این درگیری زخمی شدنددرسال گذشته حاجی نظر محمد یک تن ز افراد سرشناس قومی ولسوالی کیتی درمسیر راه تمران الی  نیلی درمنطقه شبش مورد حمله ی افراد ناشناس قرار گرفته وزخمی شد این رویداد درمنطقه ای رخ داد که درچند قدمی مرکز ولایت دایکندی قرار دارد

منبع :هفته نامه اقتدارملی افغانستان

شماره (480 )  شنبه 8میزان 1391

2. تعلیم وتربیه :

ولایت دایکندی با وجود تمام کمبودی‌ها ونارسای‌های که دارد، در عرصه معارف درخشش نسبتا خوبی داشته است. امروز مردم دایکندی با قبول همه مشکلات فرزندان خود را به هر قیمتی به مکاتب روان میکنند و بیشترین سهم را در این زمینه گرفته اند. در حال حاضر تمام مکاتب بروی دانش آموزان باز میباشد و تمام دانش آموزان اعم از طبقه ذکور و اناث به تعلیم و تربیه مشغول اند. ولایت دایکندی اکنون دارای 352 باب مکتب بوده که از آن جمله تنها 180 باب آن لیسه میباشد. این ارقام در مقایسه به سال های گذشته افزایش قابل ملاحظه را نشان میدهد و از لحاظ ترکیب جنسیتی نیز در حدود 53% دانش آموزان را پسران و 47% دانش آموزان را دختران تشکیل میدهند که در مقایسه به دیگر ولایات یک رقم کلان را نشان میدهد. در زمینه آموزش دو موسسه دیگر بنام های APEP و DHSA و دیگر زمینه ها فعالیت دارند. موسسات یادشده ورکشاپ های کوتاه مدت و دراز مدت آموزشی دایر می نمایند که برای اموختن مهارت ها و تجارب معلمین خیلی موثر می باشد. قابل یادآوری است که موسسه APEP در سال روان در حدود 6000 هزار شاگرد را فارغ داده است. در قسمت کمک های مواد اولیه از قبیل مواد خوراکه مواد درسی، موسسه WFP یا پروگرام غذایی جهان نیز همکاری داشته است. در ادامه قابل ذکر است که در سطح ولایت دایکندی یک باب مکتب دولتی بنام دارالعلوم محمدیه در نیلی مرکز ولایت دایکندی فعال می باشد وشمار زیادی از شاگردان را پذیرفته است. در این مکتب در کنار درس های اصلی شاگردان دروس کمپیوتر و انگلیسی و همین طور برنامه های دروس دنیی نیز وجود دارد. یک باب مکتب دیگر بنام لیسه مسلکی زراعت در نیلی فعال است که در این مکتب نیز یک تعداد شاگردان مشغول آموختن علم و دانش اند. در این مکتب تمام ضرورت های اولیه شاگردان از قبیل اعاشه و اباته و لیلیه درنظر گرفته شده است. با آن هم مردم از پایین بودن پذیرش این مکاتب شکایت دارند و میگویند که این دو مکتب برای تمام شاگردان بی بضاعت کافی نیست. با وجود این که افراد زیادی در اثر جنگ های داخلی معیوب و معلول شده اند و هیچگونه زمینه شغلی برای شان فراهم نیست، با وجود آن ولایت دایکندی با داشتن حدود 170000 هزار شاگرد در ردیف ولایات درجه اول کشور قرار میگیرد، اما از لحاظ مواد و بودجه در ردیف ولایات درجه سوم کشور دانسته می شود. در ادامه باید افزود ولسوالی های شهرستان و میرامور از فضای آموزشی بهتر برخورداراند. اما این افتخار را مردم آفریده اند نه دولت. مردمی که با تمام توان و تلاش با معارف همکاری نموده و با وجود اینکه حدود 99%از این مردم زیرخط فقر زندگی میکنند، اما با آن هم این مردم با معارف همکار بوده وهمگام اند و از هیج نوع تلاش در را ه علم و دانش دریغ نمی ورزند. مشکلات معارف در این بسیار زیاد است از جمله نداشتن تعمیر برای مکتب ، نبود معلمین مسلکی ، نبود موسسات تحصیلات عالی ، نبود مراکز آموزشی و دیر رسیدن مواد درسی شاگردان وغیره می باشد.

1. نبود تعمیرات

در تمام ساحات ولایت دایکندی مکاتب تعمیر ندارند و یا هم اگر دارند در حال کار و یا نمیه کاره می باشد و شاگردان در هوای باز و در فصل گرما و سرما زیر خیمه ها درس میخوانند و در بعضی مناطق حتی شاگردان در مساجد و منابر و دردکان های مخروبه مشغول تعلیم اند. مثلا در ولسوالی کجران و گیزاب یک باب مکتب تعمیر سالم وجود ندارد، در ولسوالی بندر و سنگ تخت تنها یک باب مکتب که آن هم که در مرکز والسوالی قرار دارد دارای تعمیر می باشد. در ولسوالی اشترلی از مجموع مکاتب این ولسوالی تنها 3 باب مکتب دارای ساختمان می باشد.

 مکتب لیسه ذکور تمران ولسوالی کیتی ولایت دایکندی در سال 1388 از طرف وزارت محترم معارف سروی شده و کار تعمیرش شروع شده و تا اکنون تعمیر آن به شکل نیمه کاره باقی مانده و تمام شاگردان در دکان های مخروبه درس میخوانند. همین طور دیگر ساحات دایکندی نیز به همین شکل است، در خود نیلی مرکز به استثنای مکتب لیسه سنگ موم دیگر مکاتب تعمیر ندارند و شاگردان در زیر خیمه ها در هوای باز مشغول تعلیم اند.  مناطق سردسیر مانند ولسوالی اشترلی، ولسوالی خدیر و ولسوالی بندر و سنگ تخت در مجموع در مدت 6 ماه سال فصل سرما بوده و راه های آن مسدود می ماند.

2. نبودمعلمین مسلکی

مشکل دیگر مردم ولایت دایکندی نداشتن معلم مسلکی است. امروز در تمام ساحات دایکندی معلم مسلکی وجود ندارد و اگر هم باشد محدود و انگشت شمارند که پاسخ گوی مشکلات مردم نیست. برای معلمین معاش مناسب داده نمی شود. معاش یک معلم رسمی دولتی 4000 افغانی درماه می باشد و این مبلغ به هیچ وجه پاسخ گوی مشکلات یک معلم نیست.

 به همین خاطر کسی حاضر به معلمی نیست و اکثر معلم های مسلکی در سایر ادارات مشغول کار شده اند و از این ناحیه تمام دانش اموزان به مشکل جدی روبرو می باشند. در اثر بی توجهی دولت و وجود مشکلات یاد شده در خیلی از ساحات اطراف این ولایت مردم خود مجبور اند که در پهلوی معاش دولت برای معلمین، معاش دیگر را خود پرداخت نمایند. چنانچه در تمام ساحات ولسوالی های کجران، کیتی و گیزاب، خدیر مردم برعلاوه معاش دولت، برای معلیمین خود نیز معاش جمع آوری میکنند.

 منبع :هفته نامه اقتدارملی افغانستان شماره 482

3-راه‌های مواصلاتی

افغانستان یک کشور محاط به خشکه و کوهستانی است و به دریاهای آزاد راه ندارد. به همین دلیل است که امروزه از نظر تجارت و مبادلات خارجی با مشکلاتی روبرو می‌باشد؛ هر چند این کشور از نظر موقعیت جغرافیایی، بسیار مهم به حساب می‌رود.

 ولایت دایکندی از جمله ولایت‌های کوهستانی کشور محسوب می‌شود واز نظر جغرافیایی یکی از صعب‌العبورترین نقاط کشور به حساب می‌آید و مجموعه کوه‌های سلیمان یا کوه کورد، کوه زول، کوه قناغ، بند نوشور و نیلی .... اکثر ساحه‌های این ولایت را پوشانیده اند و در حدود 80 درصد  دایکندی را کوه‌ها احتوا نموده اند.

بیشتر راه‌های مواصلاتی این ولایت، خامه بوده و به صورت بسیار ابتدایی ساخته شده که هرازگاهی سبب حوادث ترافیکی می‌شوند. سالانه از اثر این حوادث ده‌ها نفر جان‌های‌شان را ازدست می‌دهند. دراکثر ساحه‌ها، سرک‌ها به وسیله‌ی خود مردم ولی به شکل بسیار ابتدایی و غیرمعیاری ساخته شده و سالی چند بار به وسیله‌ی عوامل طبیعی و محیطی خراب شده و دوباره توسط مردم زحمت‌کش آن آباد می‌شوند.

دولت و موسسات در قسمت ساخت سرک، سهم بسیار ناچیزی داشته اند و فقط در برخی موارد در بدل کار سرک، به مردم مواد اولیه از قبیل مواد خوراکه، لباس، کمپل و خیمه توزیع نموده اند؛ ولی این کمک‌ها مقطعی بوده و هرازگاهی قطع می‌شوند و خود مردم با تلاش و زحمت بسیار راه‌های خود را با ولایت‌های همجوار و مرکز کشور باز نگاه می‌دارند.

 عامل دیگری که دراکثر اوقات راه‌های موصلاتی ولایت دایکندی را مسدود می کند آب وهوای این ولایت است.

از اثر سردی هوا و باریدن برف، را‌ه‌های بیشتر نقاط این ولایت تقریبا به مدت 6 ماه به روی ترافیک بسته می‌شوند.  وزارت احیاء و انکشاف دهات و وزارت فواید عامه، برف‌پاکی  تمام میسرهای مناطق سردسیر ولایت دایکندی را با خود مردم قرارداد کرده بودند و درسال‌های گذشته در برابر برف‌پاکی هرکیلومتر سرک، برای مردم خود محل مبلغ (30000)افغانی می‌دادند که البته این رقم درتمام مناطق یک‌سان نبود و نظر به آب وهوای منطقه فرق می‌کرد و دربعضی از این مناطق ممکن که بیشتر و یا کمتر از مبلغ مذکور داده شده باشد. ولی با آن هم در اکثر اوقات زمستان، ارتباط مناطق اطراف ولایت با مرکز این ولایت و ولایت‌های مرکزی کشور قطع می‌باشد. دراین مدت باشندگان سراسر این ولایت از تمام خدمات دولت و خصوصا از خدمات مراکز صحی، دوا و درمان محروم اند  و تمام مکاتب به روی شاگردان مسدود می‌شود، تمام  موترهای مسافربری و باربری توقف می‌کنند و قیمت مواد اولیه بی‌نهایت بلند می‌رود. در زمستان فقط را‌ه‌های مواصلاتی چند نقطه محدود ولایت دایکندی از قبیل ولسوالی‌های کیتی، کجران و قسمتی از نیلی؛ مرکز ولایت باز بوده که این مسیرها هم ناامن بوده و در اکثر موارد از طرف مخالفان دولت بسته می‌باشد.

 این ولایت با تمام خم وپیچ‌هایش با داشتن 600 کیلومتر مربع مساحت یکی از ولایت‌های بزرگ کشور محسوب می‌شود. هرچند که دراین اواخر سرک و راه‌های خامه و غیرمعیاری توسط خود مردم ساخته شده و ولسوالی‌های اطراف را با مرکز این ولایت وصل کرده است با آن هم دربعضی از مناطق، سرک‌وجود ندارد و مردم بار و اموال مورد ضرورت‌شان را به وسیله‌ی حیواناتی چون خر و اسپ و قاطر و در برخی نواحی به وسیله‌ی گاو انتقال می‌دهند. یکی از دلایلی که در اکثر این ولایت موسسات و نهادهای کمک‌کننده نمی‌توانند بروند نبود سرک وراه‌های دورست است. همین طور نهادهای دولتی نمی‌توانند که به ساحه رفته و از نزدیک مشکلات مردم را ببینند. با این همه می‌توان گفت که راه‌های اساسی که این ولایت را با ولایت‌های هم‌جوار و مرکز کشور وصل می‌کنند سه راه اصلی است. هرچند در برخی از نواحی این ولایت، راه‌های فرعی هم وجود دارند که این ولایت را با ولایت‌های هم‌جوار وصل می‌کنند ولی راه‌های اصلی این ولایت، مسیر دایکندی- کابل، دایکندی- قندهار و دایکندی- هرات می‌باشد.

-1 شاهراه دایکندی- کابل

این شاهراه از راه‌های اصلی است که ولایت دایکندی را با کابل وصل می‌کند و روزانه در حدود صدها عراده موتر خورد و کلان از این مسیر رفت و آمد می کنند.

 در این راه معمولا موترهای خورد مسافربری چون فلانکوچ و تونس در رفت و آمد اند و درقسمت انتقال اموال تجارتی و کالا معمولا از موترهای کاماز و لاری استفاده می‌شود. فاصله‌ی بین نیلی؛ مرکز ولایت دایکندی تا کابل (480) کیلومتر می‌باشد که موترهای مسافربری این فاصله را در 30 ساعت طی می‌کنند.

 شاهراه اصلی دایکندی- کابل از ولایت‌های بامیان و میدان وردک می گذرد و در واقع پلی است که تمام ولایت‌های مرکزی را با کابل ارتباط می‌دهد و این شاهراه از دو ناحیه، ولایت‌های مرکزی کشور را با کابل وصل می‌کند: این دو ناحیه یکی از دره‌ی میدان می‌گذرد و دیگری از دره‌ی غوربند ولایت پروان که دراین اواخر هردوی این راه‌ها ناامن شده و افراد مسلح غیرمسوول وابسته به گروه طالبان بر مسافران بی‌دفاع حمله کرده و آن‌ها را سرمی‌برند و گاهی اموال و دارایی آن‌ها را نیز با خود می‌برند.

منبع :هفته نامه اقتدارملی افغانستان شماره 483 

ادامه ی  بخش قبلی

این مسیر درموسم زمستان معمولا دراثر بارش برف زیاد برای عبور و مرور چندان مساعد نیست و گاهی به صورت کلی مسدود می‌شود و مدت های طولانی مسدود می‌ماند. این راه تقریبا از ساحه‌های کوهستانی کشور می‌گذرد. از ولایت دایکندی تا سرکوتل سیاه‌خاک خامه می‌باشد و پخته‌کاری این مسیر چندین بار از طرف موسسات و اینجوهای داخلی و خارجی شروع شده بود ولی بعد از مدتی به دلایل نامعلومی متوقف شدند. کار پخته‌کاری و جغل‌اندازی این سرک تقریبا درحدود چهار سال پیش از مسیر ولایت میدان از دو سرکه سرک کابل- قندهار شروع شده بود و کار جغل‌اندازی این سرک از مرکز میدان وردک تا به سیاه خاک رسیده و فعلا هم جریان دارد ولی بسیار به کندی به پیش می‌رود و اگربه همین منوال ادامه پیدا کند شاید تا چهل سال دیگر کار جغل‌اندازی این سرک تکمیل نشود.

2. راه دایکندی- قندهار

دومین راه و سرک بزرگی که ولایت دیکندی را با ولایت‌های هم‌جوار وصل می‌کند سرک دایکندی- قندهار می‌باشد.  این سرک از ولایت‌های هلمند و ارزگان گذشته و دایکندی را به شهر قندهار وصل می‌کند. این سرک درمجموع خامه می‌باشد. سرک پخته از شهر قندهار تا منطقه‌ی موسی‌قلعه‌ی ولایت هلمند رسیده؛ ولی ازموسی‌قلعه تا خود دایکندی خامه است. این مسیر درطول سال برای عبور و مرور مساعد است و درطول موسم‌های گرما و سرما موترها در آن در رفت وآمد می‌باشند. از این سرک معمولا جهت انتقال اموال تجارتی وخصوصا مواد غذایی از جمله مواد مورد ضروت و اولیه نظیر روغن، گندم و برنج استفاده می‌شود. این سرک از دو قسمت، دایکندی را به شهر قندهار وصل می‌کند که یکی از مسیر ولایت هلمند و دیگری از ولایت ارزگان می‌گذرد. این راه از مدت‌های طولانی به این طرف ناامن بوده و هرازگاهی افراد مسلح غیرمسوول وابسته به گروه طالبان بر مسافران و دوکانداران حمله کرده و اموال و اجناس آن‌ها را به غارت می‌برند. دراین اواخر دامنه‌ی این ناامنی‌ها گسترش یافته است که موجب بسته شدن این مسیر به روی مسافران و دوکانداران گردیده است.

 سید علی یاور اخلاقی؛ یکی از نمایندگان شورای ولایتی دایکندی که به تازگی از این ولایت آمده می‌گوید تمام راه‌های مواصلاتی ولایت دایکندی بر اثرناامنی‌ها به روی مسافران بسته شده اند. به گفته‌ی وی، مسیر کجران و کیتی که از مسیر ولسوالی‌های چهارشنبه ولایت ارزگان می‌گذرد از یک سال به این طرف ناامن بوده و مردم از این ناحیه، سخت، مشکل دارند. به گفته‌ی آقای اخلاقی دراین اواخر از اثر حمله‌ی افراد مسلح ناشناس، یک تن از موترداران ولسوالی کجران کشته شده است. به گفته‌ی نماینده‌ی شورای ولایتی دایکندی این مرد عبدلقیوم نام داشت و وقتی که می‌خواست به قندهار برود ابتدا از طرف افراد مسلح سربریده شد و بعدا جسدش بالای موترانداخته شده و همراه موتر آتش زده شد. به گفته‌ی وی این واقعه به تاریخ 4/7/1391 در مربوطات ولسوالی چهارشنبه ولایت ارزگان به وقوع پیوسته است.

3: سرک دایکندی- هرات

راه سوم ولایت دایکندی، مسیر دایکندی- هرات است که این مسیر از ولایت کوهستانی و سردسیر غور می‌گذرد. این راه تقریبا دراکثر اوقات بنا به سردی هوا و باریدن برف به روی ترافیک مسدود می‌باشد ولی با آن هم موترهای مسافربری از این مسیر عبورو مرور می‌کنند و اکثرمسافران این راه، مهاجرانی اند که از طرف مرز ایران می آیند. تمام این سرک خامه می‌باشد و درصورتی که سرک حلقوی هرات- کابل که از ولایت‌های مرکزی کشور می‌گذرد ترمیم شود برای مسافران، سهولت خوبی را به بار می‌آورد. هرچند این سرک به طور مستقیم از ولایت دایکندی نمی‌گذرد ولی با آن هم از ولایت همجوار غور می‌گذرد که مسیر کابل و هم  مسیر هرات را به ولایت دایکندی نزدیک می‌کند.

اقوام:  از لحاظ جمعیت قو می در این ولایت اقوام هزاره وبلوچ ساکن می‌باشند که بالاترین نفوس را هزاره‌ها تشکیل می‌دهند. این ولایت از لحاظ فرهنگی انکشاف نایافته ترین ومحروم ترین ولایت در کشور به شمار می‌رود طوری که بیشتر ولسوالی‌ها و قریه‌های آن فاقد تعمیر مکتب آموزشی هستند. اما با وجود فعالیت‌های گسترده وقابل ملاحظه‌ی ریاست معارف با همکاری  موسساتی چون APEP-DHSA  و غیره و با وجود صدها مشکل آموزشی ، شکر خدا دختران و پسران این ولایت از نعمت درس برخوردار شده اند  که حدود 156باب مکتب لیسه و 94  باب مکتب متوسطه و102 باب مکتب ابتدایی یعنی جمعاً 352 باب مکتب در سطح ولایت فعال است. سطوح عالی‌تر آموزشی با فعال شدن دارالمعلمین در سال 1387  تا صنف 14ودانشگاه خصوصی ناصر خسرو در سال 1390 در این ولایت آغاز به کار کرده که تا صنف 16 در آن تدریس صورت می‌گیرد. از تاسیس این دو نهاد علمی زمان زیادی  نمی‌گذارد.. از لحاظ امکانات فرهنگی و اطلاع رسانی وحضور نهادهای مدنی باید گفت که این ولایت دارای دو رادیوی محـلی روی مــــــــــــــوج (FM) است که مرکز ولایت را تحت پوشش دارد. در این ولایت کتابخانه و  نشرات مطبوع مانند مجله، روزنامه وکتاب فروشی بزرگ موجود نیست.  البته به تازگی سه نشریه  در نیلی نشر می‌شود که شمارگان آن‌ها بسیار محدود است: مانند گاهنامه‌ی نمای دایکندی ودوهفته نامه‌ی نسخه‌ی خطی که در نتیجه‌ی خط نویسی نشر می‌شود. 

منبع :هفته نامه  اقتدارملی  افغانستان  شماره (484)

وضع صحی وبهداشتی

 در مورد وضعیت صحی در این ولایت نیز قابل ذکر است که در تمام ولایت دایکندی 26کلینیک موجود است که به تعداد 17 باب آن ابتدایی و9 باب آن دارای تخت خواب  است  و ازبین این‌ها یک شفاخانه معالجه‌توبرکلوز در شهرستان وجود دارد. دیگر اینکه شفاخانه‌ی زهرا بیات  در مر کز ولایت می‌تواند جراحی‌های کوچک را انجام دهد. قابل یادکرد است که بیشتر باشندگان این ولایت از دست‌رسی به دوا و درمان وامکانات طبی وبهداشتی محروم اند که اگر محاسبه شود به طور اوسط  به هر 24828 نفر یک کلینک اختصاص یافته است

کمبود امکانات صحی دردایکندی باعث شده که مریضان تامراکز صحی فاصله های زیادی را طی نموده به خاطری تداوی به مرکزولایت دایکندی وکابل انتقال میابد خدماتی صحی وبهداشتی درتمام ساحات ولایت دایکندی از طرف موسسه انکشافی باختر صورت میگرد موسسه مذکور مکلف است تا مراکزصحی را درولایت دایکندی فعال نماید وامکان دسترسی مردم را به ان فرهم نماید.

 به اساس این قرارداد که چهارسال پیش بین موسسه انکشافی باختر وجامعه اروپا به امضا رسید این موسسه ارایه خدماتی صحی وبهداشتی را به عهد گرفت وروزانه دها مریض از ولسوالیها به شفاخانه های دولتی وشخصی مراجعه میکند این اشخاص به خاطری تداوی راه های طولانی را طی نموده به خاطررسیدن به مراکز صحی مصارف زیادی را متقبل می شوند ومردم از کم توجهی مسولین ذیربط درحوزه صحی شکایت دارد دراین ولایت که درحدود 75000هزار نفوس دارد به شمول یک شفاخانه هفتاد بیستر ولایتی دوشفاخانه ولسوالی درولسوالی های کیتی ومیرامور یک مرکزصحی که دران خدماتی جراحی عاجل انجام میابد و7مرکز صحی بیستردار وتعدادی مراکزی فرعی صحی درولسولیهای مختلیف این ولایت مشغول فعالیت اند ودرمجموع درتمام ساحات این والایت 46باب مرکزی صحی فعال است وشبکه انکشافی باختر ازسال 1385به این طرف مصروف عرضه خدماتی صحی است گفتنی است که یک باب شفاخانه اساسی بنام شفاخانه زهرا بیات نیز درشهرنیلی  فعال شده اند واین شفاخانه بیشتر مریض های عاجل را تداوی نموده وروزانه دها تن از اشخاص مریض که اکثر از ولسوالیهای مختلف دایکندی میاید دراین شفاخانه بیستر میگردد وامراض که دراین شفاخانه تداوی نمی شود به مراکز اساسی کابل مرکز معرفی می شود وشفاخانه ولایتی نیلی نیزروزانه میزبان صدها تن از اشخاص مریض است این شفاخانه دارای بخش های داخله عمومی عقلی وعصبی زهروی وجلدی وغیره اند ودراین شفاخانه یک شعبه برای تداوی اشخاص معتاد به مواد مخدر هم دارد ولی پاسخ گوی مشکلات مردم دایکندی نمیباشد  ویک باب شفاخانه صحی بنام شفاخانه القان بود ه واین شفاخانه درمرکزی ولسولی شهرستان مشغول فعالیت است وهمین طور یک باب شفاخانه درمنطقه کیسو ولسولی کیتی است این کلنیک که از طرف کشور کوریا درامور افغانستان حمیا ت میشد ولی متسفانه بعداز رفتن داکتران کوریای دولت به این شفاخانه توجه نکرده است فعل این شفاخانه تعمیردارد ولی داکتر وادویه ندارد دراین ولایت سه انبار دوا وجوددارد   9 نفر داکتر متخصص داردکه 3  تن از این داکتران متخصص جراحی بوده  5 تن دیگری متخصص داخله عمومی میباشد   دراین ولایت امراض ساری (سیاسرفه سینه بغل  .سرطان .زردی .سرخکان .جلدی .پولیو یا فلجی.)ودیگر امراض ساری وموسومی دربین مردم  مشاهد می شود ودربرخی مناطق مریضی وبا هم دیده شده است یکی از مشکلات جدی دایکندی درعرصه صحت عامه نبود کلنیک های سیار میباشد الته درفصل تابستان که دربرخی از مناطق این ولایت فعال است ولی درفصل زمستان این ارقام به صفر نزدیک می شود چون درطول شش ماه دراکثرمناطق این ولایت راهای موصلاتی به روی ترافیک مسدود میباشد وهمین طور دربخش نسای ولادی نیز با مشکلات روبرو میباشیم تا چندی قبل حتی درتمام شفاخانه های ولایت دایکندی یک داکتر زن نبود ولی دراین اواخر تنها سه تن از داکتران زن درشفاخانه ها ولایتی مشغول وظیفه شدند ولی نمی تواند نیازهای این ولایت باشد وبه همین خاطر است که میزان مرگ ومیر اطفال ومادران بیسار بالاااست وبیش از 75درصد از زنان دایکندی از خدمات صحی محروم اند.

ومشکل دیگر نبود کلینک های حیوانی است ودرتمام ساحات این ولایت حتی یک باب کلنیک حیوانی وجود ندارد به همین علت است که سالانه هزاران راس مواشی وحیوانات این مردم تلف می شود وازاین ناحیه مردم یک منبع بیسار مهم عایداتی خودرا ازدست میدهید دراکثر ساحات این ولایت مردم به مالداری ودامپروی مشغول اند وحتی دربرخی از این مناطق شغلی اصلی مردم را همین مالداری تشکیل میدهید مثلا مردم خلیلی وباروتی ولسولی کیتی وکجران که همیشه اوقات مشغول مالداری وکوچی گری اند وهمین طور مناطق سردسیر دایکندی هم مشغول مالداری ودامپروی است ولی با این فرق این مردم مالداری میکند که  به شکل کوچی گری نسیت واین مردم دراکثر ساحات سرد سیر این ولایت ازقبیل ولسولیهای خدیر سنگ تخت وبندر اشترلی از طریق مالداری امرار معاش می کنند.

منبع :هفته نامه  اقتدارملی شماره (487)