فرهنگ ازدواج در دایکندی

فرهنگ ازدواج

---

 

فرهنگ ازدواج در دایکندی هم جالبی‎ها و نکات قابل ستایش دارد و هم مشکلات و اعمال تاسف بر‎انگیز.

از نکات جالب و قابل ستایش آن نزدیکی بیش از حد خانواده‎های پسر و دختر می‎باشد که در دیگر جوامع کمتر دیده می‎شود. وقتی پسر و دختر دو فامیل باهم پیوند زناشویی می‎بندند، آنها با هم «‎خویش» می‎شوند و این خویشی پیوند بسیار محکمی را بین آنها به وجود می‎آورد. از آن به بعد آنها در تمام خوشی‎ها و غم‎های همدیگر شریک هستند و هرکدام تا حد توان سعی می‎کند به دیگری خوبی نماید.

اما مشکلات نیز فراوان است. ازدواج اجباری، زودهنگام، در نظر نگرفتن تناسب سنی دختر و پسر و عدم مصلحت با آنها از نواقص هاازدواج در دایکندی است. که در بسا موارد زیاد منجر به از هم پاشیدن خانواده‎ شده است، در نتیجه باعث به وجود آمدن ناراحتی‎های زیادی فی‎مابین خانواده‎ها می‎گردد.

این واقعیت‎های تلخ بیشتر در دوبیتی‎های انعکاس یافته است که از زبان زنان و دختران جوان روایت شده است، زنانی که هیچ همدلی ندارند و در گوشه آشپز‎خانه دودی‎شان، کنار اجاق پر از خاکستر در حال که سوزنی در دست دارند و خامک‎دوزی می‎کنند، درد‎های‎شان را در هیچستان سکوت فریاد می‎کشند.

ازدواج اجباری:

                  ژاله ژاله موشونه اَودیده مَه

                 بابِه مَه خیر نبینه از گَلِه مَه

                 خُسُر مادر مَه سَر مَه قار موشونه

                 باچِه‎شِی خاتو می‎گیِرَه دَ بلِی مه

                 اگر مُردم کفنم تافته باشد

                 سر قبرم جوان کاکَه باشد

                 جوان کاکَه گک پیچی‎شی لخشوم

                 از تییِ خاک موگوم صدقهِ‎ی تو موشوم

در نظر نگرفتن تناسب سنی:

کوُکُو بند بلَه کرکر موکونه

خُستِه ریزَه آدمَه پیر موکونه

خُستِه ریزه دیگه عیبی ندارد

دَ کارای خانِه خو خیر موکونه

تا اینجا با کلیات فرهنگ ازدواج در دایکندی آشنا شدیم، اما این فرهنگ از جزئیات فرعی زیادی برخوردار است که در ذیل ذکر می‎شود.

خواستگاری:

 خواستگاری را در دایکندی در ابتدایی‎ترین مرحله‎اش مادر پسر انجام می‎دهد، اوست که دختری را از بین دختران قریه برای پسرش بر می‎گزیند و بعد از مشورت با خانواده موضوع را با مادر دختر در میان می‎گذارد، اگر آنها موافقت کردند بعدا پدر پسر با چندتا ریش سفید و کلانتر که معمولا کلان قریه، کاکا و یا دایی پسر است؛ می‎روند رسما دختر را برای پسر خواستگاری می‎کنند و گله دختر (‎شیر بها)، روز خویشی‎گری (نامزدی)، کشتنی (‎حیوانی که در روز نامزدی باید کشته شود)، مقدار آرد، روغن و‎.‎.. را تعیین می‎کنند.

یک روز پیش از روز نامزدی «‎آشار خاشه» (‎مقدار هیزم برای مصرف در شب نامزدی) و طویانه (‎آرد، حیوانی برای کشتن، روغن و‎...) در خانه پدر دختر می‎برند و کشتنی را می‎کوشند. فردا مردم قریه را سر طوی خبر می‎کنند و آنها جمع شده نان می‎خورند. بعد از نان یکی از ملاها و یا ریش سفیدان محل از پدر دختر و پسر می‎پرسند ما را برای چی اینجا جمع کرده‎اید؟ آنها موضوع را در میان می‎گذارند و مقدار پول نقد و همچنین اجناسی را که از طرف خانواده پسر آورده شده است بعد از قیمت‎گذاری تحویل پدر دختر می‎نمایند و در اخیر در حق دختر و پسر دعا می‎نمایند و مراسم پایان می‎یابد.

قابل ذکر است که سن ازدواج در دایکندی برای پسران از پانزده بالاتر و برای دختران از سیزده سال به بعد است. همچنین گله (‎شیربها) فعلا بین چهار تا پنج لگ افغانی است که نصفش نقد و نصف دیگر جنس است. اجناس را معمولا بیش‎تر از معمول قیمت می‎گذارند.

پیرو لچک:

این مراسم یکی از جالب‎ترین فرعیات ازدواج در دایکندی است. در این روز که معمولا بیست روز الی یک ماه بعد از مراسم نامزدی است، خانواده پسر مقدار لباس، چادر، لوازم آرایشی و تزیینی، کفش، همچنین یک جوره لباس برای مادر دختر، خواهر و عمه او می‎برند. در این اواخر مقدار لباس به صورت بسیار افراطی افزایش یافته است و خانواده پسر حداقل باید پانزده دانه پیراهن زنانه برای خانواده دختر بر علاوه لباس برای دختر که کمتر از پنج جوره نیست، ببرند. این مراسم بنام «پایوازی» نیز مشهور است، بعد از این مراسم پسر مدت بیست روز الی یک ماه در خانه دختر می‎باشد و بعد از آن رفت و آمدش آزاد است، هر وقت دلش خواست می‎تواند رفت و آمد داشته باشد. بعد از مدتی که پسر در خانه نامزدش است، خانواده دختر فامیلین و اقوام‎شان را جمع می‎نمایند و طی مراسم خاصی داماد‎شان را لباس نو به تنش کرده دوباره به خانه‎اش می‎برد.

خانواده پسر نیز یک بز و یا یک گوسفند را می‎کشند و از مهمانان‎شان پذیرایی می‎کنند. در اخیر برای مردان هر مرد 50 افغانی  به عنوان «‎‎جمه» داده می‎شود. زنان نزدیک را پیراهن و بقیه را نیز همانند مردان جمه می‎دهند.

 مراسم عروسی:

روز عروسی از همه مراحل ازدواج مهمتر و از اهمیت بیشتری برخوردار است. برای برگزاری این مراسم طوری که قبلا در بخش مراسم نامزدی ذکر شد اجناس و مواد مورد نیاز را روز قبل از روز مراسم، تهیه می‎نمایند و به خانه پدر عروس انتقال می‎دهند. خانواده‎های پسر و دختر اقوام و نزدیکان خود را برای شرکت در مراسم عروسی عزیزان‎شان در شب دعوت می‎کنند. خانواده پسر بیشتر از شش تن از زنانی را که در نان پختن در بین قریه مشهور است می‎فرستد تا نان طوی را پخته نمایند. عده‎ی از مردان مسئول دیگ نمودن و درست کردن شوروا می‎شوند. آنها بعد از اینکه گاو و یا احیانا بز و گوسفندی را که از طرف خانواده پسر آورده شده می‎کشند، دیگ‎های کلانی را پیدا می‎نمایند و گوشت را در دیگ می‎اندازند و تا صبح نیز از آن مواظبت می‎کنند.

جالب اینجاست وقتی که گاو یا حیوانی دیگری را می‎کشند مادر پسر و یا خواهر و عمه‎اش در آنجا حاضر است و فورا روده و شکمبه آن را گرفته و می‎برند به خانه خود‎شان  و شبانه آن را می‎شویند و پخته می‎کنند و می‎خورند. این کار را به این عجله به این خاطر انجام می‎دهند که کسی دیگر دسترسی به روده حیوان نداشته باشد؛ زیرا آنها اعتقاد دارند که اگر کسی روده حیوانی را که  برای مراسم عروسی کشته می‎شود گره بزند، داماد دسته بسته می‎شود (‎در شب زفاف مشکل پیدا می‎کند.)

مراسم حنا بندان: مراسم حنا بندان نیز در شب عروسی انجام می‎شود. در شب عروسی بعد از اینکه مهمانان را نان دادند و داماد توانست با دوستان و آشنایانش که در محفل حاضر است احوال‎پرسی نماید؛ اتاق خلوتی را آماده می‎کنند و لحاف می‎اندازند تا داماد و عروس بتوانند راحت بخوابند. دوتا زن از نزدیکان عروس مقداری حنای آماده شده را گرفته و می‎برد در سر لحاف به دستان عروس و داماد می‎بندد. داماد مجبور است مقدار پول به زنانی که حنا را بسته کرده است بپردازد (‎1500-2000 افغانی) در غیر آن در فردا ممکن است با جنجال روبرو شود.

فردای آن روز تمام کسانی که از طرف خانواده پسر به خانه دختر آمده بودند دوباره بر می‎گردند. تمام اقوام، همسایگان و برزگان محل را جمع می‎کنند و دسته‎جمعی در حدود ساعت ده قبل از ظهر به طرف خانه عروس حرکت می‎کنند. در قدیم رسم بود که برای آوردن عروس اسب پیدا می‎کردند و عروس را بالای اسب به خانه‎اش می‎رساند ولی اکنون پسر پنج- شش موتر تهیه می‎نماید و زنان را با موتر انتقال می‎دهد.

بعد از صرف غذا لباس‎های داماد را می‎آورد و جلو ملاها می‎گذارد. لیوانی را پر از آب نموده و به ملاها می‎دهند که دعا بخوانند. بعد از آن مقداری آب را بر لباس‎های داماد و مقداری دیگر را بر لباس‎های عروس می‎پاشند. همزمان لباس عروس را می‎آورند پیش چندتا زن پیچه سفید می‎گذارند. ملاها داماد را و زنان پیچه سفید عروس را می‎پوشانند.

لباس داماد معمولا متشکل از پیراهن و تنبان افغانی، کلاه که سیم باریک و مهره‎های که در بین مردم به (گله کو) مشهور است بافته شده است، کفش، کمری (‎دستمالی که در کمر داماد می‎بندد و بسیار جالب خامک‎دوزی شده است.)، گردنی (‎دستمالی که دور گردن داماد می‎اندازند و این نیز بسیار ماهرانه خامک‎دوزی شده می‎باشد.) و لنگی سفید؛ می‎باشد.

لباس عروس : متشکل از پیراهن مخمل و در این اواخر پارچه‎های پنجابی، پنج دانه چادر به رنگ‎های مختلف که سرخ و سبز و سفید حتما در بین‎شان است، گردنبند و چوری و دستبند و... می‎باشد.

وقتی داماد لباس‎هایش را پوشید، می‎آید، دست عروس را می‎گیرد و او را حرکت می‎دهد. در هنگام بیرون آمدن از خانه هرکدام از عروس و داماد اگر پایش را روی پای دیگری بگذارد، در بین مردم اعتقاد بر این است که او در آینده بر دیگری حاکم است و می‎تواند دیگری را خوب مطیع خود گرداند.

در هنگام بیرون شدن در دست عروس لیوانی پر از آب را می‎دهند و او آن را به عقب می‎‎اندازد.

در این هنگام نزدیکان داماد جهزیه عروس را در بین موتر انتقال می‎دهند.

بعد از اینکه عروس در خانه داماد آمد، مراسم مبارکبادی شروع می‎شود. این مراسم معمولا بیش از یک ماه ادامه دارد. زنان قریه هر روزه تعدادشان با مقداری آرد و یا روغن، نان و‎... به مبارکبادگویی می‎آیند و مادر داماد نیز مجبور است برای هرکدام آیینه، شانه، دست‎مال و یا بند‎تنبان بدهد.

برنج مخصوص: در روز عروسی در بعضی مناطق دایکندی رسم است که مقداری برنج می‎پزند و در جریان مراسم عده‎ی از فامیلین نزدیک داماد را در یک اتاق جداگانه می‎خواهند و آن برنج را به آنها می‎دهند. نام این برنج «‎برنج مخصوص» است و شرط خوردنش نیز این است که هرکس که از این برنج بخورد بعد از خوردن باید هرچه پول در جیبش داشته باشد سر سفره بگذارد و برخیزد.

منشاء این رواج بعضی از مناطق ولایت هلمند که با دایکندی هم سرحد می‎باشد، است و از آنجا در مناطق نزدیک به ولایت هلمند مروج گشته است.

بعد از اینکه عروس مدت بیش از یک ماه در خانه داماد ماند او را «‎رایی خانه» می‎برند. یعنی دوباره به خانه پدرش می‎برند. عده‎ی از فامیلین داماد اعم از زن و مرد جمع می‎شوند و عروس را به خانه پدرش می‎رساند. خانواده دختر نیز مجبور است به هرکدام از کسانی که از طرف داماد آمده است «‎جمه» بپردازد. داماد و عروس مدت بیست روز الی یک ماه در خانه پدر عروس است و بعد از آن  به خانه‎اش بر می‎گردند و من بعد رفت و آمد‎شان آزاد است.

منبع:ماهنامه ندای همدلی

عزاداری در دایکندی:

فرهنگ عزاداری چنانچه در بین بقیه شیعیان مروج است در دایکندی نیز در ایام محرم آغاز می یابد و در دهه محرم مردم عزاداری می نمایند و بر سر و سینه می زنند.

اما شیوه عزاداری کمی متفاوت از بقیه جاها است. مردم در روز اول محرم مراسم عزاداری شان را آغاز می نمایند. در ابتدا علم را از منبر بیرون کرده به خانه یکی از بزرگان محل که هرساله این وظیفه را بدوش دارد، می برند. در آنجا صاحب خانه یک حیوانی را بعنوان خیرات می کشد و علم را در خون آن حیوان تر میکنند. از این روز به بعد مردم تا روز یازدهم  محرم عزاداری دارند و هر روزه در حدود ساعتهای یازده و نیم قبل از ظهر جمع می شوند و به سینه زنی می پردازند. زنان در بین منبر(حسینیه)در منظرها( جاهایی مخصوص خانمها در منابر)می نشینند و مردان در جلو منبر که معمولا جایی همواری برای سینه زنی و عزاداری است،به شکل دایره وار، در حالیکه دست چپ در کمر نفر پهلو است با دست راست به سینه میزنند. کم کم به اثر ازیاد نفر دایره ها هم زیاد و تا سه تا چهار دایره تشکیل می شود. مدتی به این شیوه ادامه پیدا میکند. بعد از آن که کم کم سینه زنها خسته می شوند دستهای شان را از کمر همدیگر رها کرده و با دو دست در حالیکه سه بار دست های شان را به طرف داخل دایره بلند نموده و سینه می زنند و یکبار رو به جلو. بعد از آن یک نفر سید و یا مرثیه خوان با صدای بلند داد میزند« یا امام یا حسین». با این صدا مردم سینه زنی را رها کرده و مرثیه خوان در وسط می آید و مرثیه اش را آغاز میکند.وقتی مردم از سینه زدن خسته شدن داخل منبر می روند و ملاها سر منبر بلند شده از فضایل امام حسین و نتایج و علل قیام آن حضرت صحبت می نمایند و بعد به سبک محلی روضه می خوانند و با دعای کسیکه آخر از همه روضه می خواند مراسم یک روز پایان می یابد.

منبع:ماهنامه ندای همدلی